تالاب میانکاله به عنوان بخشی از ذخیرگاه زیست کره دارای تنوع زیستی غنی و زیستگاه زمستان گذرانی یک میلیون قطعه پرنده است؛ این روزها شاهد پس روی پهنه آبی تالاب و خلیج میانکاله و کاهش عمق آب آن هستیم.
به گزارش کناره به نقل از ایسنا مازندران، پناهگاه حیات وحش و ذخیره گاه زیست کره میانکاله با مساحتی بالغ بر 68 هزار و 800 هکتار شامل 45 هزار هکتار خلیج و تالاب با آب دائمی لب شور و 23 هزار و 800 هکتار اراضی خشکی در 12 کیلومتری شمال و شمال شرقی شهرستان بهشهر و در منتهی الیه جنوب شرقی دریای مازندران قرار گرفته است که از شمال به دریای مازندران، از شرق به تنگه آشور، از جنوب به اراضی پست حومه شهرهای بندرگز، گلوگاه و بهشهر و از سمت غرب به اراضی روستاهای زاغمرز و امیرآباد محدود می شود.
در پناهگاه حیات وحش میانکاله بیش از 180 گونه گیاهی شناسایی شده و پوشش گیاهی این منطقه عمدتا انار، تمشک و سازیل است، در تالاب بین المللی میانکاله بیش از 20 گونه ماهی زیست می کند و این تالاب، محلی برای زادآوری و تکثیر ماهیان بومی و تجاری دریای مازندران مانند کپور، کفال، کلمه، سفید و کولی بوده که به همین دلیل از اهمیت خاصی در حفظ و تداوم ذخایر ماهیان دریای مازندران برخوردار است.
تالاب میانکاله به عنوان بخشی از ذخیرگاه زیست کره دارای تنوع زیستی غنی و زیستگاه زمستان گذرانی یک میلیون قطعه پرنده از 230 گونه مانند فلامینگو، دراج، قرقاول خزری، قوی گنگ، گیلار، حواصیل شب، پلیکان سفید، گیلان شاه حنایی و کشیم گردن سرخ است، همچنین زیستگاه گونه های مهم پرندگان در معرض خطر مانند پلیکان پا خاکستری، عقاب دریایی دم سفید و اردک سرسفید است.
این روزها شاهد پس روی پهنه آبی تالاب و خلیج میانکاله و کاهش عمق آب آن هستیم که تبعات سوء زیست محیطی آن شامل کاهش سطح اراضی تالاب، تخریب زیست گاه مهم زمستان گذرانی پرندگان مهاجر، تغییر مسیر مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی، تجاوز به اراضی تالابی توسط افراد فرصت طلب، افزایش میزان شوری آب تالاب، فرسایش بادی رسوبات پهنه های ساحلی و آلودگی هوا با گرد و غبار (پدیده ریزگردها)، تسهیل در ورود غیرمجاز و هجوم شکارچیان به منطقه میانکاله، مرگ و میر موجودات آبزی شامل پلانکتون ها و ماهیان به دلیل کاهش عمق آب و تغییر شرایط زیست محیطی تالاب است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر در گفت و گو با ایسنا، اظهار می کند: با بررسی علل وقوع پس روی تالاب میانکاله با نگاهی به نقشه و موقعیت خلیج و ارتباط آبی آن با دریای خزر چنین بر می آید که خلیج و تالاب میانکاله با توجه به همجواری و ارتباط آبی با دریای خزر به صورت ظروف مرتبطه مستقیما تحت تاثیر نوسانات دوره ای با آن قرار می گیرد و با توجه به کاهش تراز آبی دریای خزر به تبع شاهد کم شدن عمق تالاب هستیم و همچنین پس روی موجود در محدوده تالاب دارای سابقه تاریخی بوده اما تغییرات اقلیمی و برنامه های توسعه ای احداث سد در حوزه های آبریز آن را تشدید می کند.
زمان رضا احمدی می گوید: از آغاز نوسانات آبی در دریای خزر و تاثیرات آن بر پس روی سالیانه در محدوده پناهگاه حیات وحش و تالاب میانکاله، روند تغییرات سطح آب در محدوده تالاب و اراضی حاشیه جنوبی آن مورد بررسی و پایش قرار گرفته و ضمن تعیین ایستگاه های پایش با همکاری اداره کل محیط زیست مازندران اقداماتی در جهت مقابله با پیامدهای آن و از جمله تجاوز به اراضی حاشیه ای تالاب و خارج شده از آب به عمل آمده است.
وی خاطرنشان می کند: از زمان آغاز پس روی و نوسانات آبی در دریای مازندران تا کنون بیش از 10 درصد از اراضی تالاب میانکاله خشک شده که با این احتساب از 45 هزار هکتار مساحت تالاب و خلیج حدود 5 هزار هکتار پهنه آبی تالاب کاهش یافته است.
احمدی با بیان اینکه در صورت مشاهده هر گونه تغییر کاربری در اراضی منطقه میانکاله، متخلفان و متجاوزان به اراضی تالابی به مراجع قضایی معرفی و اراضی خلع ید شدند، اظهار می کند: اداره محیط زیست بهشهر در راستای حل این مشکل؛ پیگیری هایی برای تخصیص اعتبار و نصب بنچ مارک یا پیکه کوبی مرز جنوبی و شرقی تالاب میانکاله به منظور پیشگیری از تجاوز به اراضی خارج شده از تالاب در حاشیه جنوبی توسط متجاوزان انجام داد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر عنوان می کند: با پیگیری های انجام شده مبلغ 150 میلیون تومان به منظور لایروبی و مرمت کانال های ارتباطی منتهی به تالاب میانکاله تخصیص پیدا کرد که با انتخاب پیمانکار لایروبی حدود 40 کیلومتر از نهرها و کانال های ارتباطی به تالاب در ضلع غربی و جنوبی مانند کانال کفترخان امیرآباد، کانال قره تپه، کانال کپور کش کیله و کانال علیجان تاش به منظور تزریق آب شیرین به تالاب انجام شد و در چند روز گذشته این عملیات با موفقیت به پایان رسید.
احمدی می افزاید: پیگیری هایی برای تامین اعتبار جهت مطالعه و لایروبی کانال های خوزینی و چاپاقلی که به دلیل افزایش رسوبات نیاز به لایروبی دارند و مطالعه و اجرای عملیات انتقال آب رودخانه نکا رود به لپوی زاغمرز و از آن جا به تالاب میانکاله انجام شده است که همچنان منتظر نتیجه هستیم تا در صورت تخصیص اعتبار سریعا عملیات اجرایی آن را آغاز کنیم.
دوستدار و کارشناس محیط زیست بهشهر نیز در گفت و گو با ایسنا، اظهار می کند: از سال 1356 تا 1378 دریای کاسپین و به تبع آن تالاب میانکاله پیش روی کرد و از 1378پس روی آب آغاز شد و تا کنون این روند ادامه دارد که در طی این پروسه 18 ساله 70 سانتی متر سطح آب دریای کاسپین کاهش پیدا کرد و این امر موجب شد کانال های چاپاقلی و خوزینی که راه ارتباطی میان دریای کاسپین و تالاب میانکاله است رسوب بگیرند و مقدار آب تالاب کاهش پیدا کرد و در نتیجه یک پنجم تالاب میانکاله خشک شد.
علی ابوطالبی عبدالملکی می گوید: در سال هایی که آب دریای کاسپین به دلیل پیش روی افزایش یافت مناطقی در پناهگاه حیات وحش میانکاله به زیر آب رفت که بخشی از آن بدون صاحب و مردابی و باتلاقی بود و بخشی نیز در سال های قبل از پیش روی آب، مالک داشته و با توجه به اینکه در حاشیه تالاب میانکاله حدود 40 روستا از توابع شهرستان های بهشهر، گلوگاه و بندرگز وجود دارد؛ با پس روی آب، ساکنان محلی حاشیه تالاب شروع به تجاوز به حریم اراضی خشک شده و تغییر کاربری و از بین بردن زیستگاه حیات وحش کردند که برخی از مدعیان، مالک زمین و دارای اسناد رسمی و برخی متصرف هستند و هیچ اسناد رسمی در دست ندارند و این امر تهدیدی برای تالاب بین المللی میانکاله محسوب می شود.
وی می افزاید: از 230 گونه پرنده زمستان گذران که به منطقه میانکاله مهاجرت می کنند 130 گونه خشک زی و 100 گونه تالابی هستند که پرندگان تالابی شامل 64 گونه کنار آبزی و 36 گونه آبزی بوده و زیستگاه پرندگان کنار آبزی شدیدا وابسته به نی زارهای حاشیه شمالی و جنوبی تالاب میانکاله است که با توجه به خشک شدن بخشی از تالاب و از بین رفتن زیستگاه برخی از این پرندگان، هرساله شاهد کاهش تعداد پرندگان مهاجر به منطقه میانکاله هستیم.
این محقق محیط زیست خاطرنشان می کند: در گذشته برخی از زمین های کشاورزی حاشیه تالاب تبدیل به نی زار شد و این نی زارها زیستگاه 64 گونه پرنده کنار آبزی را تشکیل داد که در حال حاضر با خشک شدن بخشی از تالاب، کشاورزان منطقه شروع به شخم زدن و آماده سازی این اراضی برای کشت محصولات کشاورزی کردند و با آغاز کشاورزی کودهای شیمیایی مستقیما وارد تالاب و موجب آلودگی می شود و از طرفی با حضور ماشین آلات کشاورزی محیط تالاب برای زیست پرندگان ناامن می شود و همچنین بانک زمین به عنوان مدعی دیگر این اراضی قصد دارد در اختیار تحصیل کردگان بیکار کشاورزی و شیلات قرار بدهد که اگر این اتفاق صورت بگیرد در کنار فواید اشتغال زایی؛ تبعات سوء زیست محیطی دارد.
ابوطالبی عبدالملکی می گوید: در این تعارض و تجاوز به اراضی تالابی میانکاله مدعیان زیادی به عنوان مالک سابق وجود دارد که برخی از آن ها اسناد رسمی در دست ندارند و افراد فرصت طلب در این موقعیت به حریم تحت الآبی تجاوز می کنند و از طرفی در گذشته پیش روی آب موجب می شد که حداقل تا فاصله 4 کیلومتری تالاب هیچ گونه فعالیت کشاورزی انجام نشود و آن مقدار کود شیمیایی مصرفی راه یافته به نهرها از طریق نی زارها حالت خودپالایی انجام می داد اما با پس روی آب مستقیما کودهای شیمیایی وارد تالاب می شود و این موضوع تهدیدی برای موجودات آبزی و کنار آبزی است.
وی یادآور می شود: در دهه 70 حدود 8 میلیون پرنده تالابی به ایران وارد می شد که یک میلیون و 200 قطعه پرنده به تالاب میانکاله مهاجرت می کرد و در دهه 80 حدود 800 هزار قطعه، در سال 93 ، 600 هزار قطعه و سال 94 این جمعیت به 500 هزار قطعه پرنده رسید که یعنی جمعیت پرندگان مهاجر میانکاله در دو دهه گذشته نصف شد و این امر به دلیل تخریب زیستگاه ها، شرایط لجستیکی منطقه تالابی، قطع ارتباط تالاب با نهرها و کانال های حمایت کننده، تغییر کاربری و ناامن شدن زیستگاه های پیرامونی تالاب میانکاله مانند تالاب لپوی زاغمرز است.
این دوستدار محیط زیست ادامه می دهد: در دهه 70 در تالاب لپوی زاغمرز 40 هزار پرنده سرشماری شد اما پس از احداث بندر امیرآباد و روشنایی نورافکن ها و آسفالت شدن جاده موجب شد تالاب از لحاظ اکولوژیکی آسیب شدیدی ببیند و به این ترتیب در سال گذشته 150 قطعه پرنده در تالاب لپوی زاغمرز سرشماری شد.
کارشناس اداره حفاظت محیط زیست بهشهر اظهار می کند: آب شور دریای کاسپین و آب شیرین رودها و نهرها به تالاب میانکاله می ریزد و ماحصل آن آب لب شور می شود که PH مناسبی داشت و گونه هایی از آبزیان مانند بنتوزها و پلانکتون ها شرایط زیستی داشتند که طعمه پرندگان مهاجر بودند اما در سه دهه اخیر ضلع جنوبی تالاب تبدیل به پرورش ماهی شد و مقدار آب های شیرین کم شد و با بهم خوردن PHآب این موجودات ریز آبزی تحمل شوری تالاب را نداشتند و به مرور از بین رفتند که در نتیجه پرندگان با کمبود غذا مواجه شدند.
ابوطالبی عبدالملکی با بیان اینکه از 230 گونه پرنده در میانکاله دو گونه پرنده حمایت شده و 12 گونه در لیست منع تجارت جهانی قرار دارند، می گوید: پرندگان میانکاله شامل بومی، زمستان گذران، بهار گذران، تابستان گذران و تعدادی نیز پرندگان عبوری هستند که در مسیر مهاجرت خود در میانکاله چند روزی استراحت می کنند مانند درنای خاکستری که همه ساله در مسیر مهاجرت خود 10 روز را در میانکاله سپری می کند.
وی می افزاید: سقوط شوروی سابق و از بین رفتن نظم و ترتیب نظامی در مناطق حفاظت شده و فقری که بر ایالت های تازه به استقلال رسیده روسیه حاکم بوده با توجه به اینکه بیش از 90 درصد پرندگان میانکاله از مناطق سیبری، دلتای رود ولگا و شمال دریای کاسپین به این تالاب مهاجرت می کنند زیستگاه های زادآوری آن ها ناامن شد.
این محقق محیط زیست خاطرنشان می کند: یک گونه پرنده برای اینکه در یک زیستگاه ماندگار و زیستمند شود 4 فاکتور اساسی شامل: طعمه، امنیت، استتار و محلی برای اختفا نیاز دارد که اگر هر کدام از فاکتورها از بین برود آن گونه زیستگاه را ترک و کریدور مهاجرتی خود را عوض می کند که به دلیل تیراندازی شکارچیان در روزهای شکار، تالاب میانکاله برای 64 گونه پرنده کنار آبزی ناامن شده است.
ابوطالبی عبدالملکی اظهار می کند: زمانی که باد از شمال می وزد بقایای گیاهی و جانوری شامل پلانکتون ها، بنتوزها و میکروارگانیسم ها را امواج به سمت ضلع جنوبی می برد و زمانی که باد از سوی کوه به سمت دریا می وزد امواج مواد غذایی را به ضلع شمالی می برد و پرندگان کنار آبزی در ضلع شمالی تالاب به دلیل نبودن طعمه کافی زیستگاه را ترک کرده و مسیر مهاجرتی خود را عوض می کنند.
این دوستدار محیط زیست می گوید: در اراضی به جای مانده از پس روی تالاب میانکاله؛ علف سالسولا(علف شور) رویش پیدا کرده که تا اندازه ای رطوبت را تحمل می کند و در صورت ادامه روند خشکسالی تا یک سال دیگر علف سالسولا از بین می رود و در نتیجه این اراضی تبدیل به کویر می شود که مستعد ریزگردها است و با وزیدن باد شمالی گرد و خاک به سمت شهرستان بهشهر و شهرهای همجوار می رود و خسارت شدیدی را به بار می آورد که جلوگیری از این اتفاق به عزم منطقه ای و ملی نیاز دارد.
ابوطالبی عبدالملکی با بیان اینکه با توجه به اینکه از لحاظ آب و هوایی به یک دوره گرما و خشکسالی 30 ساله وارد شده ایم و تا کنون فقط 6 یا 7 سال از آن را سپری کرده ایم و باید بحران آب را مدیریت کنیم، می گوید: آببندان هایی در منطقه میانکاله وجود دارد که مقدار زیادی آب را مهار و ذخیره می کند تا شاید دو بار در سال به 6 یا 7 هکتار از اراضی زراعی و باغی آب رسانی کند که مقرون به صرفه نیست و از طرفی موجب کاهش آب تالاب میانکاله و شدت خشکسالی آن می شود به همین دلیل جهاد کشاورزی باید بحث آبیاری قطره ای را در میان کشاورزان ترویج کند و در حاشیه تالاب بحث مبارزه اکولوژیک را به جای سم و کودهای شیمیایی جایگزین کند تا تالاب آلوده نشود.
این محقق محیط زیست خاطرنشان می کند: بسیاری از کشاورزان منطقه میانکاله نسبت به میزان کود شیمیایی مصرفی برای اراضی زراعی و باغی خود ناآگاه هستند و به طور مثال زمینی که برای هر هکتار نیاز به 50 کیلو فسفات دارد 300 کیلو فسفات در آن استفاده می شود در حالی که با انجام آزمایش خاک به راحتی متوجه می شوند که اراضی آن ها به چه میزان فسفات نیاز دارد زیرا در نهایت کودهای شیمیایی وارد تالاب میانکاله و دریای کاسپین و موجب آلودگی محیط زیست می شود.
کارشناس اداره محیط زیست بهشهر ادامه می دهد: در راستای جلوگیری از آلودگی تالاب میانکاله، کشاورزان می توانند از کودهای حیوانی و کرم کمپوست استفاده کنند زیرا کود حیوانی تبعات بسیار کمی برای محیط زیست دارد و با توجه به اینکه در منطقه میانکاله دامداری های زیادی وجود دارد این کود به وفور در دسترس کشاورزان است.
ابوطالبی عبدالملکی اظهار می کند: در حال حاضر کانال های خوزینی و چاپاقلی باید لایروبی شود و البته شیب کانال باید به سمتی باشد که آب به تالاب برود و به دریا نریزد و از طرفی کانال ها آب های سطحی و تحت الارضی را جمع آوری می کنند و محل تجمع آب می شود و به سرعت حجم بالایی از آب شیرین را به تالاب می رساند
وی با بیان اینکه از آبان تا اردیبهشت فصل پرآبی است اما حدود 80 درصد آب های سطحی از طریق آببندان ها و پرورش ماهی ها مهار می شود که این موضوع تاثیر چشمگیری بر کاهش آب تالاب میانکاله و خشکی آن دارد، می افزاید: طبق بررسی های انجام شده 27 گونه بنتوز در تالاب میانکاله وجود داشت که تغذیه اصلی فلامینگوها از این موجودات ریز کف زی است اما بر اثر تغییرات PH یعنی کاهش آب شیرین و افزایش شوری آب، تعداد گونه های بنتوز کاهش پیدا کرده است.
این دوستدار محیط زیست می گوید: در دریای کاسپین تجمع پرندگان دیده نمی شود و فقط تعداد کمی پرندگان کنار آبزی در آن زیست می کنند اما در تالاب میانکاله تنوع گونه ای و تراکم جمعیتی حداقل 20 برابر بیشتر از دریای کاسپین است زیرا در دریای کاسپین گونه های معدودی از بنتوز و پلانگتون که در برابر شوری مقاوم هستند برای طعمه پرندگان وجود دارد اما در تالاب و خلیج میانکاله به دلیل آب لب شور؛ طعمه و مواد غذایی برای پرندگان تنوع و به وفور یافت می شود.
این محقق محیط زیست خاطرنشان می کند: با در نظر گرفتن مزایای سد گلورد برای حل مشکل کم آبی شرق مازندران باید به این نکته نیز توجه داشت که در زمان آبگیری این سد مقدار آب نکارود کاهش پیدا می کند و در نتیجه میزان آبی که به دریای کاسپین و تالاب میانکاله می ریخت کاهش می یابد و همچنین سد موجب می شود که مسیر مهاجرت ماهی ها به بالادست قطع و زادوولد آن ها کم شود و نیز احداث سد به آب های پایین دست لطمه می زند زیرا رودخانه در مسیر حرکت خود موجب افزایش آب های زیرزمینی می شود اما با کاهش آب نکارود قطعا سطح آب های زیرزمینی منطقه فروکش می کند.
ابوطالبی عبدالملکی اظهار می کند: نی زارها در اراضی تحت الآبی که در طی پروسه پس روی و پیش روی آب تالاب مقداری آب باقی مانده است رویش پیدا می کند و این نی زارها دو فاکتور استتار و اختفا را برای پرندگان فراهم می سازد اما در چند سال گذشته در تالاب لپوی زاغمرز ماهی آمور را پرورش دادند که این ماهی مهاجم همه نی زار ها را از بین برد و به این ترتیب محل اختفای پرندگان ناامن شده است و از طرفی با ورود ماهیان غیربومی به تالاب تبعات بسیار بدی دارد زیرا به دلیل سازگاری نداشتن با محیط موجب آلودگی زیست محیطی و بیماری ماهیان بومی می شود.
به گزارش ایسنا، با توجه به اهمیت ویژه بین المللی و حساسیت پناهگاه حیات وحش میانکاله اگر این تالاب خشک شود تبعاتی مانند به خطر افتادن کشاورزی منطقه، فروکش کردن آب های زیرزمینی، تغییر آب و هوای منطقه، خشک شدن نی زارها، امکان خسارت های انسانی بر اثر بادهای شدید، از بین رفتن 230 گونه پرندگان میانکاله به عنوان بانک ژن و از بین رفتن اهمیت بین المللی میانکاله و عدم حمایت های سازمان های بین المللی از این منطقه را به دنبال دارد که جلوگیری از این اتفاق مستلزم عزم همگانی مردم و مسئولان است.