به گزارش کناره ، ایران از نظر رتبه بندی در شاخص‌های جهانی محصولات دام در سال 2010، دارای رتبه بندی به شرح زیر است:

ردیف	نوع محصول	رتبه ایران در دنیا	رتبه ایران در خاورمیانه
1	گوشت گوسفند	4	1
2	گوشت بز	7	2
3	عسل	8	1
4	شیر	8	1
5	گوشت طیور	9	1
6	گوشت گاومیش	11	2
7	تخم مرغ	12	1
8	گوشت شتر	20	7
9	گوشت گاو	31	3

امروزه بیش از 200 نژاد متفاوت گوسفند در سراسر دنیا موجود است و بسیاری از این نژادها از لحاظ تولید اقتصادی اهمیت چندانی ندارند و بیش از سه چهارم صنعت گوسفندداری دنیا، فقط متکی به 10 تا 20 نژاد شناخته شدۀ گوسفند است.

گوسفند از جمله دام‌هایی است که می‌تواند آب و هوای متغیر و خشک را تحمل کند و با فقیرترین علوفه و غذاها به رشد خود ادامه دهد. از طرفی، گوسفند در مقایسه با سایر دام‌ها به جیرۀ نگهداری کمتری احتیاج دارد و بیشترین غذایی را که مصرف می‌کند صرف تولید و رشدونمو خود می‌نماید. بطورکلی گوسفند یک دام چندمنظوره می‌باشد و بخصوص از نظر تولید گوشت، پشم، پوست و شیر مورد توجه است. صفت تولید مثل به موازات میزان تولید گوشت از جلمه صفات مهم اقتصادی بشمار می‌آید. بدین ترتیب بازده تولید مثل، از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار می‌باشد. زیرا با ازدیاد تعداد بره‌هایی که به وسیله میش زائیده می‌شود، مخارج هزینه‌های تولید پائین می‌آید. به همین دلیل سعی و کوشش بر این است که دو و چند قلوزایی در گوسفندان ازدیاد یابد. پشم یکی دیگر از محصولات گوسفند می‌باشد که با توجه به نوع و کیفیت الیاف تشکیل دهندۀ آن، در صنعت فرش و نساجی مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرد. بطورکلی تولید گوشت 80-75% و تولید پشم 25-20% کل عایدی پرورش دهندگان گوسفند را تشکیل می‌دهد. شیر گوسفند از لحاظ چربی و پروتئین غنی تر از شیر گاو است ولی حجم تولید شیر گوسفند کم می‌باشد اما به دلیل کیفیت بالا، از قیمت بیشتری نیز برخوردار است.

 

1)  گوسفند افشاری

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

قهوه‌ای روشن، تا تیره و بندرت سفید

 

پراکنش:

گوسفند افشاری در وسعتی قریب به 20 هزار کیلومتر مربع در بین استان زنجان و قسمتی از استانهای آذربایجان‌ غربی و آذربایجان شرقی و کردستان پراکنده است.

‌

جمعیت: 

بالغ بر یک میلیون رأس می‌باشد.

 

رنگ:

رنگ غالب در گوسفندان بالغ قهوه‌ای متمایل به قرمز یکدست، بدون لکه با دامنه تغییرات از قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره متمایل به سیاه می‌باشد و رنگ بدن بره‌ها در بدو تولد قهوه‌ای متمایل به سیاه بوده و به تدریج با افزایش ‌سن رنگ بدن روشن‌تر می‌گردد.

 

خصوصیات ظاهری:

گوشها معمولا به صورت افتاده و بزرگ بوده، لیکن گوسفند افشاریِ نیم گوش و بدون گوش نیز دیده می‌شود. قوچ و میش هر دو فاقد شاخ می‌باشند. روی بینی در قوچها اکثرأ انحنا وجود دارد و در میشها صاف یا دارای انحنای کمی است‌. گردن در میشها دراز بوده و در قوچها قوی و ضخیم می‌باشد. دنبه در گوسفند افشاری دو لپی بوده و به صورت سفره‌ای و پهن می‌باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان سنگین ‌دنبه کشور محسوب می‌گردد. دنبه در این حیوان معمولا دارای شیب خاصی است که از ناحیه کمر حیوان شروع‌ می‌شود و حالت افتادگی را به دنبه می‌دهد.

دنبالچه دارای پشم، بدون ذخیره چربی بوده و برجستگی دنبالچه از نمای جانبی چندان قابل مشاهده نیست‌. دنبالچه ممکن است گاهی درازتر از دنبه باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان بلند قد محسوب می‌گردد و بیومتری‌های انجام شده نشان می‌دهد که ارتفاع کمر در این حیوان قدری بلندتر از ارتفاع جدوگاه می‌باشد و دست و پا از ظرافت خاصی برخوردار است که حیوان را قادر به ‌راه پیمایی در کوهستان و مناطق سنگلاخی می‌نماید. سطح پشت، گردن، دنبه و دنبالچه در این حیوان غالبأ پوشیده از پشم بوده، لیکن زیر گردن، زیر شکم، دست و پا و صورت فاقد پشم است و از موهای زبری که رنگ آنها تیره‌تر از رنگ پشم حیوان است پوشیده شده است‌. از نظر کمیت و کیفیت پشم در مقایسه با سایر گوسفندان بومی استان، متفاوت و از نظر ظرافت الیاف با گوسفندان مغانی، قزل و بختیاری مشابه بوده و دارای پشم ضخیمی می‌باشد که در صنعت قالی بافی استان زنجان از آن استفاده می‌کنند.

 

خصوصیات تولیدی:

1- میانگین وزن تولد بره نر: 35 / 4 کیلوگرم

2- میانگین وزن تولد بره ماده: 4 کیلوگرم

    3- میانگین وزن پایان شیرخوارگی بره نر: 5 / 29 کیلوگرم

    4- میانگین وزن پایان شیرخوارگی بره ماده: 5 / 26 کیلوگرم

    5- میانگین وزن شش ماهگی بره نر: 24 / 41 کیلوگرم

    6- میانگین وزن شش ماهگی بره ماده: 7 / 38 کیلوگرم

    7- میانگین وزن پشم سالانه تولیدی در بره نر: 641 گرم

    8- میانگین وزن پشم بره سالانه تولیدی در ماده: 478 گرم

خصوصیات ژنتیکی:

 1- سرعت رشد بالای این نژاد بطوریکه جزء اولین گروه گوسفندان گوشتی کشور و هم ردیف گوسفندان بختیاری، ماکویی و مغانی  قرار گرفته است‌.

 2- تولید شیر خوب و پرچرب این گوسفند که باعث ‌شده است جزء گوسفندان دو منظوره گوشتی - شیری قرار بگیرد.

 3- سازگاری و عادت پذیری آن با شرایط آب و هوایی مناطق سردسیر.

 4- قدرت راه پیمایی و کوه پیمایی خوب این نژاد بطوریکه قادر است فاصله 100 کیلومتری بین ییلاق و قشلاق را براحتی طی  نماید.

 5- بالا بودن نسبی دو قلو زایی این نژاد نسبت به سایر نژادهای گوسفند استان زنجان و کشور

 6- مقاومت گوسفند افشاری در مقابل امراض انگلی داخلی و خارجی

 7- بالا بودن ضریب تبدیل و داشتن بازده اقتصادی مطلوب

2)  گوسفند بلوچی

نژاد:

پشمی – گوشتی

 

رنگ:

سفید یکدست با لکه‌های سیاه دور چشم، پوزه و مفاصل دست و پا

 

جمعیت گوسفند بلوچی در استان سیستان و بلوچستان:

1 میلیون 400 هزار و 980 راس

 

خصوصیات ظاهری گوسفند بلوچی:

بدن پوشیده از پشم سفید، نوع پشم ظریف بوده و اکثرا رنگ غالب این ‌نژاد سفید می‌باشد‌، گوش‌ها در نژاد بلوچی پهن و افتاده و بطور متوسط ۱۹ سانتیمتر طول و ۸ سانتیمتر عرض دارند. سر این ‌نژاد کوچک و نیم رخ صاف می‌باشد، اندازه دست و پا کوتاه و در قسمت بالای سم رنگ پشم سیاه می‌باشد، شکل بینی باریک و بدون انحناء و چین خوردگی است، پوزه کشیده و باریک می‌باشد.

میش‌ها بدون شاخ و قوچ‌ها شاخ دار و بدون شاخ دیده می‌شوند، دنبه در این‌ نژاد کوچک با دو نیم دنبه به هم چسبیده دیده می‌شود، چربی لاشه در این‌ نژاد نسبت به سایر نژادهای کشور بسیار کم می‌باشد.

 

خصوصیات تولیدی:

گوسفند بلوچی از شاخص‌ترین نژادهای بومی ایران است. بگونه‌ای که حدود 30 % از از جمعیت گوسفندان ایرانی را در بر می‌گیرد.

منشاء این نژاد در ناحیه‌ای واقع در جنوب غربی پاکستان، شرق ایران و جنوب افغانستان بوده است.

گوسفند بلوچی، نژادی پشمی - گوشتی است و بسته به منطقه پراکندگی، به نام‌های منگالی، کرمانی، نائینی، یزدی، عراقی و کلکویی شناخته می شود. در مقایسه با دیگر گوسفندان ایرانی خصوصیات تولیدی این نژاد در برگیرنده میزان پشم تولیدی و میزان دوقلوزایی مناسب بوده است.

1- وزن پایان شیرخوارگی بره‌های نر ۱۷ کیلوگرم و ماده‌ها ۱۳ کیلوگرم است.

2- وزن شش ماهگی بره‌های نر ۲۴ کیلوگرم و ماده‌ها ۱۸ کیلوگرم می‌باشد.

3- وزن یک سالگی گوسفند نر ۴۵ کیلوگرم و ماده‌ها تا ۳۶ کیلوگرم می‌باشد.

4- افزایش وزن روزانه بره‌های نر ۱۳۰ گرم و ماده‌ها ۱۰۰ تا ۹۰ گرم می‌باشد.

5- طول دوره شیر دهی در گوسفند ۱۰۰ تا ۹۰ روز

6- میزان تولید شیر در هر شیر واری گوسفند ۳۰ کیلوگرم

7- میانگین طول دوره آبستنی در گوسفند ۱۵۱- ۱۴۹روز می‌باشد.

8- متوسط تولید سالیانه پشم گوسفند ۵ / ۲ کیلوگرم می‌باشد.

 

خصوصیات تولید مثلی:

1- درصد باروری در گوسفند ۸۵ تا ۹۰ درصد، درصد زایش ۸۰ تا ۸۲ درصد

2- درصد دوقلو زایی در گوسفند ۵ تا ۶ درصد

3- درصد چند قلو زایی ۳ تا ۴ درصد

4- فصل زایش از اواسط فصل زمستان شروع و تا اول فصل بهار ادامه دارد.

 

3)  گوسفند بهمنی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

سفید یکدست با لکه‌ها اختصاصی به رنگ سیاه اطراف چشم و پوزه.

 

خصوصیات ظاهری:

ریزجثه و بدن دنبه (دم دار) رنگ بدن سفید با تنوع شکری، نخودی و گاهی حنایی.

 

میانگین وزن:

قوچ 45 کیلوگرم و میش 6 / 40 کیلوگرم.

4)  گوسفند دالاق

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

در بدو تولید سیاه و قهوه‌ای تیره _ در هنگام بلوغ به رنگ شکری

 

پراکنش:

در استان گلستان

 

جمعیت:

حدود 100 هزار راس.

 

رنگ:

 قهوه‌ای تیره تا روشن است‌

 

خصوصیات ظاهری:

بدن کشیده، دست و پا بلند، بدون شاخ و گوشها بلند است، روی بینی قوس دار، حدقه چشم برجسته، پیشانی پوشیده از پشم، بالای جمجمه کمی برجسته، نیمرخ محدب، گردن پوشیده از پشم، دست و پا دارای قلم درشت است و دنبه متوسط، دنبالچه کوتاه با خمیدگی S مانند است.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره‌ها:                         8 / 4 کیلوگرم

میانگین وزن 3 ماهگی بره‌ها:                23 / 5  کیلوگرم

میانگین وزن بلوغ:                                 45 کیلوگرم

 

5)  گوسفند زل

‌نژاد:

گوشتی

   

 رنگ:

سفید به تنوع شکری، نخودی و گاهی حنایی

 

پراکنش:

گوسفند زل ژنوتیپ منحصر به فردی داشته و تنها نژاد بی‌دنبه ایران می‌باشد. این نژاد را حد فاصل بین گوسفندان اهلی و وحشی می‌دانند که به جای دنبه دارای ‌دمی بصورت دنبالچه باریک متشکل از 7 مهره است که به ندرت طول آن از 10 الی 12 سانتیمتر تجاوز می‌نماید. به لحاظ تنوع اقلیمی منطقه و نیز سازگاری گوسفند زل با اقلیمهای کوهستانی و کوهپایه‌ای بخش زیادی از روستائیان جنگل نشین و یا حاشیه جنگل اقدام به نگهداری از گوسفند زل می‌نمایند. این دام به دلیل نداشتن دنبه‌ و بلندی نسبی دست و پا و نیز سبک بودن وزن حیوان توانایی زیادی در راهپیمایی و پیمودن مسیرهای مرتفع دارد.

‌

 جمعیت:

حدود 5 / 2 میلیون راس است.

 

رنگ:

از قهوه‌ای روشن تا تیره، سیاه نخودی و شکری دیده می‌شود.

 

خصوصیات ظاهری:

از نژادهای کوچک جثه ایرانی محسوب می‌شود، محصول پوست گوسفند زل بدلیل کوچکی و نازکی مرغوبیت چندانی ندارد. دنبه ندارد و به همین دلیل ذخیره چربی در بین بافت‌ها صورت می‌گیرد که باعث افزایش کیفیت و بازار پسندی‌ آن می‌شود. به جای دنبه زائده دمی باریک به طول 10-15 سانتیمتر دارد. دارای دست و پای کشیده و بدون پشم است که برای راهپیمایی مناسب می‌باشد.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره‌ها                          5 / 2 کیلوگرم

میانگین افزایش وزن تا 3 ماهگی بره‌ها    145  گرم

میانگین وزن بلوغ                                35 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                              6 / 1 کیلوگرم

5 – الف) گوسفند زل استان مازندران

جمعیت:

بالغ بر 5 / 2 میلیون راس می‌باشد.

 

اندازه گوش:

گوش در این نژاد معمولا کوچک و گاهی فاقد لاله گوش می‌باشد.

 

اندازه سر:

سر متوسط بوده و در قوچ بینی بصورت محدب و در میش بصورت صاف می‌باشد.

 

اندازه دست و پا:

دارای دست و پای کشیده بوده و بدون پشم بطول حدودی 40 تا 50 سانتیمتر می‌باشد که مناسب راهپیمایی است.

 

وضعیت شاخ:

میش فاقد شاخ بوده و قوچ دارای شاخ‌های قوی و پیچیده می‌باشد.

 

شکل و اندازه دنبه:

گوسفند زل دنبه ندارد و بجای آن دارای زائده دمی باریک به شکل مخروط وارونه به طول 15- 10 سانتیمتر می‌باشد. 

جنس ماده وزن	جنس نر وزن	خصوصیات تولیدی
7 / 2 – 5 / 2	3 - 2 / 8	وزن تولد
10 - 12	18 - 13	وزن پایان شیرخوارگی
22-19	25-22	وزن شش ماهگی
32-27	40-32	وزن یک سالگی

میزان تولید شیر در هر دوره:        65- 60 کیلوگرم

طول دوره شیردهی:                  حدود 4 ماه

متوسط تولید پشم سالیانه:          قوچ 2- 7 / 1 کیلوگرم      میش7 / 1 - 5 / 1  کیلوگرم

افزایش وزن روزانه در بره های نر و ماده: اصولا گوسفند نر بصورت پروار می‌باشد و حداکثر روزانه 180 گرم افزایش وزن دارد.

میانگین طول دوره آبستنی حدود 5 ماه می‌باشد. 10 ± 150 روز

 

خصوصیات  تولید مثلی:

درصد باروری :                      80-75%

درصد بره زایی :                     75-70%

درصد دوقلو زایی :                  15%

در دو فصل بهار و پاییز جفتگیری می نماید و فصل زایش آن بیشتر در پاییز و کمتر در بهار می‌باشد.

6)  گوسفند زندی

‌نژاد:

پوستی – گوشتی

 

رنگ:

کبود تا سیاه  

 

پراکنش:

یکی از بهترین گوسفندان پوستی بوده و پوست بره آن جهت تولید البسه پوستی استفاده می‌شود. محل اصلی پرورش گوسفند زندی در منطقه ورامین، قم، شهریار، شمیرانات، دماوند، ری، ساوه و آشتیان‌ می‌باشد.

‌

جمعیت:

حدود 2 میلیون راس است.

 

رنگ:

رنگ بدن در بدو تولد کاملا سیاه بوده و پس از گذشت زمان (از 6 ماهگی به بعد) بتدریج به سمت قهوه‌ای بور متمایل می‌شود و یا بر اثر تابش آفتاب رنگ پشم آنها به نقره‌ای متمایل می‌گردد.

 

خصوصیات ظاهری:

دنبه در این گوسفند گرد و کوچک بوده و دارای دنبالچه‌ای به شکل S بر روی آن می‌‌باشد. چربی زیر پوستی نیز در آنها در مقایسه با بسیاری از گوسفندان دیگر ایرانی کمتر می‌باشد. از مزایای ‌بسیار جالب این گوسفند عدم زرد شدن رنگ چربی پس از کشتار در معرض هوا می‌باشد که باعث افزایش ‌بازار پسندی گوشت می‌شود. مقاومت در برابر سرما و گرما، کم غذایی و هوای برفی و بارانی در این گوسفند بسیار شایان توجه می‌باشد. مجموعه مزایای شمرده شده باعث آن گردیده که این گوسفندان در سیستم کوچرو موفق ‌ترین‌ دام باشد. اکثر گوسفندان زندی گوش دار می‌باشند و در آنها نیم گوش و بدون گوش کمتر دیده می‌شود. یکی از بهترین ‌محصولات آن پوست بره‌های تازه متولد شده است که بخاطر داشتن جعد و در مجموع گلهای زیبا و متنوع پس از ذبح‌ و عمل آوری جهت تهیه انواع لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره ها             7 / 2 کیلوگرم

میانگین وزن بلوغ                     45 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                   7 / 1  کیلوگرم

7)  گوسفند کردی خراسان

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

قهوه‌ای روشن تا تیره

 

جمعیت نژادی کردی:

حدود 25% کل جمعیت گوسفند در استان خراسان بزرگ به تعداد 3 میلیون 581 هزار و 835  راس.

 

معرفی خصوصیات ظاهری گوسفند نژاد کردی:

گوسفند کردی گونه‌ای از نژاد آواسی فلسطینی می‌باشد که در طبقه‌بندی گوسفندان ایرانی، جزء نژادهای بدن رنگین، دنبه دار، جثه متوسط طبقه بندی شده است.

موطن اصلی آن در ایران نواحی کوهستانی غرب کشور، ایلام و کردستان و شمال خراسان می‌باشد.

این نژاد از نظر تولید جزء نژادهای گوشتی- شیری است که دارای مدت پروار بندی طولانی می‌باشد. اما بره‌های کردی در دوران شیرخوارگی دارای سرعت رشد بسیار بالایی هستند به آنها نژاد پیش رس گفته می‌شود.

پشم این نژاد از نوع رنگین و زبر است که جهت بافت قالیچه، نمد و گلیم استفاده می‌شود.

رنگ کل بدن در بره های نوزاد یک دست بوده (سر و صورت، بدن و دست و پا) و از قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره متمایل به خرمایی و مشکی متغیر است. اما با افزایش سن رنگ سر و صورت و دست و پاها با رنگ آنها در بره گی یکسان بوده و تفاوتی نداشته و رنگ پشم بدن به تدریج روشنتر می‌شود.

سر گوسفندان این نژاد مثلثی شکل بوده و بالاتر از بدن قرار گرفته است.

این نژاد دارای پوزه‌ای کشیده پیشانی معمولا پوشیده از پشم و فاقد قوس بینی زیاد می‌باشد.

در این نژاد، میش‌ها بطور کلی فاقد شاخ بوده و تنها 2% تا 3% قوچها شاخ دار می‌باشد.

گوش‌ها در این نژاد بزرگ و نیمه افتاده هستند و اندازه‌ای حدود 10 تا 16 سانتیمتر دارند و درصد کمی از گوسفندان این نژاد دارای گوشهای بسیار کوچک و کوتاه می‌باشند که اصطلاحا به آنها کر گفته می‌شود.

فرم دنبه در این نژاد گرد و فاقد شکاف و تا حدی برگشته می‌باشد که به دنبالچه ختم می‌شود، در برخی از گوسفندان این نژاد انتهاء دنبالچه به شکل قلاب بوده بطوریکه انتهاء دنبالچه کمی به پایین متمایل شده است که اندازه دنبالچه حدودا 5 سانتیمتر می‌باشد.

 

میانگین اوزان:

  

میانگین پشم  تولیدی سالیانه:

 

رکورد شیر تولیدی:

 

افزایش وزن روزانه:

 

وزن دنبه:

 

خصوصیات تولید مثلی:

8)  گوسفند سنجابی

‌نژاد:

گوشتی- پشمی

 

رنگ:

سفید یا نخودی (گوش‌ها، قسمتی از گردن و دست و پا دارای لکه‌های قهوه‌ای)  

 

پراکنش:

حد شمالی منطقه پراکنش این گوسفند، کوه شاه کوه و رودخانه قره سو است و تا دهات اطراف قصبه و روانسر ادامه می‌یابد. حد شرقی شامل کوه زنگلیان‌ کوه کماجار و کوه ویس و کوه خورین است.  حد غربی شامل کوه‌های ‌ولد بیگی و کوه بنی گز و ده‌های ونه رنگینه گوران و تختگاه و مله بگلر و سایر کوههای گوران است. حد جنوبی این‌ ناحیه شامل خطی است که به موازات تقریبأ شش کیلومتری شمال جاده کرمانشاه - قصر شیرین کشیده شده و کوهستان‌های برزه و چنار را شامل می‌شود. ناحیه زندگی ایل از دو قسمت دشت و کوهستان تشکیل می‌یابد.

 

خصوصیات ظاهری:

سنجابی گوسفندی دنبه دار با جثه‌ای بزرگ و دست و پایی بلند می‌باشد. رنگ صورت آن قهوه‌ای تا قهوه‌ای‌کمرنگ بوده و بدن از پشم بلند و نسبتأ سفید و ضخیمی پوشیده شده است. از لحاظ تولید جزء گوسفندان گوشتی و گوشتی - پشمی بوده و دارای تولید شیر مناسب می‌باشند.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد                     5 / 4 کیلوگرم

میانگین وزن شیرگیری            24 / 0کیلوگرم

میانگین وزن پشم                  5 / 2 کیلوگرم

 

9)  گوسفند سنگسری

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

تنوع بسیار زیاد (از قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره)

 

پراکنش:

گوسفند سنگسری، مختص محلی است به همین نام که در شمال شهرستان سمنان واقع می‌باشد. ییلاق گوسفند سنگسری معمولا منطقه فیروزکوه، دماوند، شمیرانات و کرج می‌باشد و قشلاق آنها در حاشیه کویر سمنان و ورامین می‌باشد.‌

 

جمعیت:

حدود 100 هزار  راس است.

 

رنگ:

 این گوسفند در رنگهای سیاه  (بور) نخودی (شیوا) قهوه‌ای روشن و قهوه‌ای تیره و کبود دیده می‌شود.

 

خصوصیات ظاهری:

سنگسری گوسفندی است که دارای بدن جمع و جور و چهار قلم کوتاه و ظریف، دنبه نسبتأ کوچک و بدون‌ دنبالچه و یا دنبالچه بسیار کوچک است که به شکل برگشتگی انتهایی روی دنبه قرار دارد. قوچ‌ها و میش‌ها اکثرأ بدون ‌شاخ هستند و در نرها گاهی شاخ به شکل زائده‌ای کوچک نمایان می‌شود. بخاطر جثه کوچک و دست و پای ظریف، قدرت ‌راهپیمایی زیاد و مقاومت به عوامل محیطی یکی از بهترین گوسفندان گوشتی منطقه محسوب می‌شود.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره ها             3 / 2 کیلوگرم

میانگین شیرگیری بره ها            24  کیلوگرم

میانگین وزن پشم                   7 / 1 کیلوگرم

10)   گوسفند شال

‌نژاد:

گوشتی با گرایش تولید شیر مناسب.

 

رنگ:

در بدو تولید خاکستری سیاه و در بلوغ شکری متمایل به خاکستری.

 

پراکنش:

منطقه بوئین زهرا زادگاه اصلی گوسفند نژاد شال می‌باشد.‌ این نژاد به هیچ عنوان با مناطق کوهستانی سازگاری ندارد.

 

جمعیت:

حدود 140 هزار راس در استان قزوین است.

 

رنگ:

رنگ پشم در نژاد شال در دوران شیر خوراگی سیاه بوده و بتدریج به قهوه‌ای و طوسی تبدیل می‌شود.

 

خصوصیات ظاهری:

وجود لکه سفید روی پیشانی که گاهی تا پشت سر ادامه می‌یابد، محدب بودن نیم رخ بینی و وجود منگوله در زیر گلو و گاهی بر روی گوش برخی از گوسفندان از علایم ‌ظاهری خاص این نژاد می‌باشد . همچنین وجود دنبۀ بزرگ که عمومأ تا بالای مفصل خرگوشی قرار دارد و گوشهای بزرگ آویزان و بی مو بودن سر و پاها و محوطه زیر شکم از دیگر خصوصیات این نژاد می‌باشد.

سر حیوان کم و بیش طویل، حدقۀ چشم برجسته و پوزه‌ها کلفت بوده، چشم‌ها نسبتأ درشت، پیشانی صاف و کوتاه و نیز هر دو جنس فاقد شاخ می‌باشد.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره ها             3 / 5 کیلوگرم

میانگین بلوغ                           65 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                    1 کیلوگرم

دوقلوزائی                               35%

 

11)  گوسفند طالشی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

نخودی تا سفید- تمام یا قسمتی از سر و صورت و انتهای دست و پا‌ها دارای لکه‌های قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره.

 

منشاء:

منشاء این گوسفندان منطقه طالش گیلان بوده و از جنوب طالش تا آستارا و ارتفاعات حیران و دهات کوهستانی این منطقه پراکنده هستند. این گوسفندان شبیه گوسفندان زل بوده ولی از نظر جثه بزرگتراند و درارای دنبۀ کوچکی‌اند. در کل تصور بر این است که این گوسفندان بر اثر دو رگ ‌گیری طبیعی یا عمدی بین گوسفندان زل و مغانی که از نظر منطقه زیست همسایه آن می‌باشد به وجود آمده باشند.

 

گوسفندان اتابای (یا نیم دنبه ترکمنی):

بر خلاف گوسفندان طالشی که در مرز غربی منطقه زیست زل نگهداری می‌شوند، گوسفندان اتابای در مرز شرقی منطقه زیست زل و در محل تلاقی آن با گوسفندان دنبه‌دار ترکمنی نگهداری می‌شوند. گوسفندی است نخودی رنگ و بسیار درشت‌تر از زل که در مناطق خشک بخوبی می‌توان مقاومت نماید و تصور می‌شود از دو رگ گیری بین زل و ترکمنی به وجود آمده باشد.

 

12) گوسفند عربی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

عموم بدن سفید شکری، با تنوع نخودی، قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره.

 

پراکنش:

از نظر پراکندگی، گوسفند عربی بومی حاشیه غربی و جنوبی منطقه خوزستان است. برخی از محققین عقیده دارند گوسفند آواسی در حقیقت همان گوسفند اهوازی یا عربی می‌باشد.

 

جمعیت:

حدود 400 هزار راس است.

 

رنگ:

 بدن به رنگهای سفید، سفید مایل به زرد و قهوه‌ای است که ممکن است روشن یا تیره باشد.

 

خصوصیات ظاهری:

روی سر بعضی از گوسفندان عربی دسته‌ای از پشم به نام کاکل وجود دارد در گوسفندان عربی پوزه کوتاه و دنبۀ ‌تقریبأ کوتاه و به شکل نیم دایره است. دارای دوتیپ شیری و گوشتی می‌باشد.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره ها             1 / 4 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                    1 / 2 کیلوگرم

دوقلوزائی                               5%

 

گوسفند عربی استان خوزستان:

جمعیت گوسفند ثابت استان 3 میلیون 412 هزار و 260 راس و جمعیت گوسفند عربی 1 میلیون 876 هزار و 634 راس می‌باشد.

 

خصوصیات ظاهری:

رنگ بدن: سفید شکری - سیاه - قهوه‌ای و یا ترکیبی از رنگ‌های مذکور. معمولا فراوانی رنگ سفید در گله‌ها بیشتر است.

 

اندازه گوش:

متوسط

شکل بینی:

در گوسفند نر (قوچ) برآمده و خمیده است.

 

شکل پوزه:

نسبتا پهن است.

 

وضعیت شاخ:

اکثر گوسفندان نر‌ نژاد عربی دارای شاخ می‌باشند و تعداد کمی بصورت ته شاخ مشاهده می‌شوند. ماده‌ها اکثرا بدون شاخ هستند. در تعداد کمی از آن‌ها ته شاخ مشاهده می‌شود.

 

اندازه دنبه:

نسبت به سایر نژاد‌ها کوچک‌تر است، وزن آن ۵ / ۲ تا ۳ کیلوگرم

 

شکل دنبه:

در گوسفند یکی از عوامل تعیین کنندۀ ‌نژاد، دنبه است. دنبۀ نژاد عربی، مدور با دنبالچه شکل معمولا تا بالای مفصل خرگوشی.

شرح	ماده	نر
طول دنبه	28 / 5	31 / 5
عرض دنبه	23 / 1	29 / 6
طول دنبالچه	15 / 1	16 / 2

 

خصوصیات وزنی :

میانگین دوره آبستنی :          147 تا 155 روز 

متوسط تولید پشم :               8 / 1 تا 8 / 3 کیلوگرم

 

خصوصیات تولید مثلی :

13)    گوسفند فراهانی

‌نژاد:

پشمی – گوشتی

 

رنگ:

سفید متمایل به نخودی با لکه‌های سیاه رنگ دور چشم، گوش‌ها، پوزه و مفاصل دست و پا. رنگ بدن سفید متمایل به نخودی بوده و اطراف پوزه، دور چشم و گاهی اشک ریزها و اطراف گوشها و انتهای ‌دست و پا دارای لکه‌های سیاه رنگ است‌.

 

پراکنش:

محل پرورش این نژاد در شهرستان‌های آشتیان، فراهان و اراک می‌باشد.

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفندان این نژاد دارای سر و گوش کوچک و هر دو جنس فاقد شاخ می‌باشند. دنبۀ آنها گرد و یک تکه بوده‌ و دنبالچه گرد از وسط دنبه منشعب شده است. قالی‌های بافته شده از پشم این نژاد بدلیل مرغوبیت الیاف آن معروفیت زیادی در سطح کشور و حتی جهان دارد. متاسفانه به علت افزایش قیمت پوست و گوشت و پایین بودن قیمت پشم، گوسفنداران جهت بالا بردن درآمد و نیز به دلیل عدم آگاهی از عوارض ناشی از اختلاط نژادی، از قوچ‌های نژادهای پوستی یا گوشتی بسته به وضعیت‌ بازار و رونق هر یک از این محصولات و نوسانات قیمت‌ها استفاده می‌نمایند که نهایتأ سبب آمیخته شدن گوسفند فراهانی با گوسفندان دیگر شده است‌.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره‌ها              3 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                    7 / 0 کیلوگرم

دو قلوزائی                              5%

14)    گوسفند فشندی

‌نژاد:

گوشتی – شیری

 

رنگ:

در بدو تولید قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره - در بالغین از کرم، کهربایی روشن و قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره.

 

جمعیت:

در حدود 250 هزار راس

 

پراکنش:

ییلاق این گوسفند در مراتع مرتفع طالقان، کندوان، کرج، شمیرانات و قشلاق آن در حاشیه دشت قزوین، اوجبلاغ و شهریار می‌باشد.

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفند فشندی گوسفندی است با جثه متوسط که در رنگ‌های کرم، قهوه‌ای سیر، قهوه‌ای روشن و قرمز روشن ‌دیده می‌شود و معمولا چهار قلم، زیر شکم و سر حیوان رنگ تیره ‌تری دارند. سر دارای لکه سفید کوچک و با نوار سراسری است که گاهی روی پیشانی را می‌پوشاند. قوچ‌ها بعضأ شاخدار و برخی بدون شاخ هستند و میش‌ها غالبأ بدون شاخ می‌‌باشند.

این‌ نژاد از نظر مقاومت به ‌شرایط محیطی منطقه‌، سرعت رشد و تولید مثل دارای اهمیت بسزایی است. گوسفند فشندی مهمترین گوسفند شهرستان ساوجبلاغ تهران از لحاظ تعداد و پراکنش می‌باشد. این گوسفند شباهت زیادی به گوسفندان افشاری دارد.

دنبۀ نسبتا حجیم و دارای شکافی حدود ۵ تا ٧ سانتیمتر بوده و دنبالچه از بالای شکاف بطرف پایین افتاده است. تولید پشم کمی داشته که نسبتا ضخیم نیز می‌باشد. این گوسفند از نظر تولید شیر در منطقه معروف است بطوریکه می‌توان این گوسفند را گوشتی- شیری محسوب نمود.

بطور کلی این نژاد هم در دشت و هم در ارتفاعات قابلیت چرا و تولید دارد. گوسفندان فشندی که در دشت چرا می‌نمایند معمولا جثه درشت تری دارند. فشندی از نظر تولید گوشت و ضریب رشد نیز دارای اهمیت بوده و دارای بره های پیش رس بوده که بعد از شیرخوارگی بفروش می‌رسند.

  

میانگین اطلاعات بیومتری گوسفند بالغ فشندی:

  خصوصیات تولیدی :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خصوصیات تولید مثلی:

ردیف	شرح	مقدار
1	درصد باروری	95
2	درصد بره زایی	108 / 4
3	درصد زایش	2 / 94
4	درصد دو قلو زایی
5	درصد چند قلو زایی	5 / 0
6	فصل زایش	زمستان

  

15) گوسفند قره گل سرخسی

‌نژاد:

پوستی – گوشتی

 

رنگ:

در بدو تولد سیاه و در بلوغ به رنگ خاکستری.

 

پراکنش:

نژاد قره گل از مهم‌ترین گوسفندان پوستی دنیا است که به خاطر مرغوبیت پوست آن از سایر نژادهای دیگر شهرت بیشتری دارد. پرورش این ‌نژاد در ایران بیشتر در سرخس، خراسان، فارس، قم و ورامین معمول است‌.

 

جمعیت:

حدود 300 هزار  راس است.

 

رنگ:

در سرخس و مشهد گوسفند قره گل سیاه رنگ بوده، بره‌های این‌نژاد تا یک سالگی کاملا سیاهند. بعد از یک سالگی به استثنای سر و گردن که سیاه باقی می‌ماند، قسمت‌های دیگر بدن به رنگ خاکستری مبدل می‌شود.

در بره‌های این ‌نژاد تا یکسالگی تمامی بدن به همین رنگ است، ولی بعد از یک سالگی سر و گردن به رنگ خاکستری باقی می‌ماند و قسمتهای دیگر بدن تبدیل به رنگ سفید می‌شود که از رنگهای مرغوب می‌باشد. گوسفند قره گل از نظر رنگ تنوع زیادی دارد، بطوریکه رنگهای سفید، خاکستری و قهوه‌ای روشن تا تیره در این ‌نژاد دیده شده است‌.

 

خصوصیات ظاهری:

کیفیت پوست بر اساس میزان جعد مو‌ها، رنگ، درخشندگی و براقی آن می‌باشد. از ماه چهارم آبستنی، موهای ‌روی پوست در جنین ظاهر می‌شود و این روند تا آخرین روزهای آبستنی ادامه پیدا می‌کند تا اینکه در موقع تولد مو‌ها تکامل پیدا می‌کنند. هر چه قدر بره‌ها زود‌تر ذبح شوند، درخشندگی و براقیت بیشتری روی پوست ظاهر می‌شود و مرغوبیت بیشتری دارد و هر چقدر از عمر بره‌ها بگذرد، ارزش پوست آن کمتر می‌شود. بطوریکه ۴ هفته بعد از تولد پوست فاقد ارزش است‌.

پوست بره‌ها تا ۴ ماهگی اول دوران جنینی فاقد طرح و پیچش خاصی است، اما در ماه ‌پنجم آبستنی گلهایی روی پوست ظاهر می‌شود و تا موقع تولد طرح این گل‌ها به حد تکامل می‌رسد. پس از تولد، این‌ گل‌ها بزرگ‌تر و به تدریج باز می‌شوند، بطوریکه از چهار هفتگی به بعد این نوع بره‌ها به دلیل باز شدن گل‌ها و محو شدن تدریجی آنها، ارزش پوستی ندارند. شکل گل‌های ‌روی پوست ممکن است، به صورت گل غلطانک یا به صورت حلقه‌ای و یا لوبیایی شکل باشد.

از نظر مشخصات نژادی به دو گروه تقسیم می‌شود:

1- گوسفندان قره گل دنبه دار:

این گوسفند مانند سایر گوسفندان ایرانی و آسیایی جزو گوسفندان دنبه دار می‌باشد و ذخیره چربی زیادی در ناحیه خلفی آن جمع شده است و وزن دنبه گاهی به یک کیلوگرم می‌رسد. پوست قره گل دنبه‌دار از نظر مرغوبیت چندان حائز اهمیت نیست‌.

2- گوسفندان قره گل دم دار:

این گوسفندان دارای دم هستند که به علت ذخیره شدن چربی در اطراف آن کاملا حجیم به نظر می‌رسد. شکافی در دم وجود ندارد و در انتها، شکل آن شبیه S دیده می‌شود. مرغوبیت پوست قره‌گل دم دار بیشتر از نوع دنبه دار می‌باشد. این ‌نژاد دارای سری متوسط و کشیده، ناحیه پیشانی و روی بینی کم و بیش برآمده، بینی فشرده و تنگ بوده و غضروف داخلی بینی پیچش و خمیدگی بیشتری نسبت به سایر گوسفندان پیدا کرده و این ساختمان باعث شده که‌ حیوان بتواند در محیط گرم و یا در مناطقی که گرد و غبار زیادی وجود دارد، کاملا مقاومت داشته باشد که این تغییر شکل تنها به خاطر سازش حیوان با محیط صورت گرفته است‌.

گوش‌ها نسبتأ بلند و حدود ۱۵ سانتی متر طول دارند و وجود شاخ در قوچ‌ها حتمی است‌. برجستگی خاصی در قسمت ناحیه کپل این‌ نژاد دیده می‌شود که از خصوصیات ‌ویژه آن است.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره‌ها:             ۳ کیلوگرم

16) گوسفند قزل

‌نژاد:

گوشتی – شیری

 

رنگ:

عموم بدن قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره با تنوع رنگ قرمز

 

جمعیت در استان آذربایجان غربی:

1 میلیون و 800 هزار راس.

 

خصوصیات ظاهری گوسفند قزل:

	رنگ بدن	اندازۀ گوش (cm)	اندازۀ سر (cm)	اندازۀ دست (cm)	اندازۀ پا (cm)	شکل بینی	شکل پوزه	وضعیت شاخ	شکل دنبه	اندازۀ دنبه (cm)
قوچ	قهوه‌ای روشن تا تیرۀ متغییر و هرچه رنگ سردتر باشد، به تودۀ اصیل نزدیک و مطلوب‌تر است.	9×15	8 / 26×6 / 13	6 / 45	3 / 47	-	-	-	-	41×39
میش		5 / 6×16	10×22	5 / 45	3 / 46	-	-	-	-	36×35
بره		7×13	9×17	5 / 41	5 / 43	-	-	-	-	30×27

 

خصوصیات تولیدی گوسفند قزل:

		وزن (Kg)				طول دورۀ شیردهی	مقدار شیر در دوره	مقدار پشم	وزن دنبه	افزایش وزن روزانه در بره‌ها		میانگین دورۀ آبستنی
		تولد	پایان شیرخوارگی	6 ماهگی	12 ماهگی			(gr)
قوچ		-	-	-	-	-	-	1300	18%	-		-
میش		-	-	-	-	120 روز	Kg 80	800	10%	-		150 روز
بره	نر			9 / 33	7 / 41	-	-	500	13% وزن لاشه	100 گرم پرواری	93 گرم داشتی	-
	ماده			2 / 32	2 / 38

 

خصوصیات تولید مثلی گوسفند قزل:

17) گوسفند قشقایی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

در بدو تولید کاملاً قهوه‌ای و پس از ۶ ماهگی به رنگ شکری. (رنگ سر وصورت جلوی سینه، زیر شکم، دست و پا به رنگ قهوه‌ای) رنگ عمومی بدن، دام بالغ سفید بور، بور قرمز، ابلق سیاه و سفید ابلق بور. این نژاد عمدتا توسط عشایر ترک قشقایی نگهداری می‌شود و جمعیت خالص این نژاد در استان فارس حدود 000,250 راس می باشد.

 

خصوصیات نژادی:

سر به حالت کشیده و مثلثی، پوزه گرد و روی بینی کمی برجسته و پیشانی صاف تا کمی برآمده قوچ‌ها معمولا شاخ دار و میش‌ها بدون شاخ می‌باشند. گوش‌ها اغلب به حالت افتاده و بلند می‌باشد دست و پا اکثرا متوسط می‌باشد. دنبه گرد و کوتاه بوده و معمولا بالا‌تر از مفصل خرگوشی قرار می‌گیرد و از وسط دارای نیم چاک می‌باشد. دنبالچه صاف و بدون برگشتگی است.

رنگ بدن در بره‌گی از قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره متغیر است اما در زمان بلوغ رنگ بدن تغییر کرده و حالت روشن به خود می‌گیرد. 

متوسط وزن پشم:

بره شش ماهه 7 / 0 کیلوگرم، میش بالغ 05 / 1 کیلوگرم و قوچ 85 / 1 کیلوگرم.

 

وضعیت تولید شیر در گوسفند ترکی قشقایی:

مدت شیر دهی                         102 روز

متوسط شیر تولیدی                   195 گرم روزانه

طول دوره آبستنی                    149 روز

 

خصوصیات تولید مثلی:

18)      گوسفند کبودۀ شیراز

‌نژاد:

پوستی- گوشتی

 

رنگ:

خاکستری تا سفید و تنوع رنگهای قهوه‌ای، سیاه، خاکستری و بور.

 

پراکنش:

گوسفند قره گل و کبوده شیراز به خاطر ارزش پوستی خود مشهور شده‌اند. این نژاد فقط در استان فارس آن هم در گوشه کوچکی از آن پرورش داده می‌شود  .

‌

جمعیت:

حدود 190 هزار راس است.

 

رنگ:

 گوسفند کبوده بطور کلی به سه رنگ کبوده، سیاه و قهوه‌ای دیده می‌شود که به ترتیب در محل به سوز، ملحه و بور معروف هستند. مقاومت گوسفندان سیاه نسبت به‌خاکستری و قهوه‌ای در برابر بیماریها و شرایط سخت محیط بیشتر می‌باشد.

19) گوسفند کردی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

عموم بدن سفید نخودی با تنوع رنگ خرمایی روشن تا تیره وسیاه در قسمت‌های سر و صورت، گردن و گوش.

 

پراکنش:

 در مناطق کوهستانی کردستان بدلیل وجود مراتع درجه یک و مرغوب، دامداری بعنوان شغل اصلی محسوب شده ‌و بدلیل عدم وجود زمین‌های مسطح و آبی،کشاورزی بصورت دیم و در کنار دامداری مطرح می‌باشد. ‌

 

جمعیت:

1 میلیون و 200 هزار راس است.

 

خصوصیات ظاهری:

 گوسفند کردی دارای جثه متوسط، بدنی کشیده و با دست و پای بلند و قوی می‌باشد. این دام از نظر تولیدی، جزء گوسفندان گوشتی کشور محسوب می‌شود. این گوسفندان کلا در دو تیپ دشت و تیپ کوهستان دیده می‌شوند و هر تیپ نیز دارای فنوتیپ‌های خاص خود می‌باشد .

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفند تیپ کوهستان:

در این تیپ رنگ بدن سفید مایل به شکری، سر و صورت و چهار دست و پا به رنگ سیاه و قهوه‌ای با لکه هایی‌ بر اساس رنگ بدن دیده می‌شود. دنبه گرد و دارای شکاف نیمه عمیق که تا مفصل خرگوشی آویزان است و دنبالچه ‌مخروطی شکل در مرکز دنبه سر تا سر شکاف آنرا فرا گرفته است.  میش‌ها بدون شاخ و قوچها دارای تکمه شاخ بوده و به ندرت در بعضی تکمه رشد کرده و شکل شاخ را بخود گرفته است. در میان گله‌های موجود منطقه، پراکندگی رنگ در سر و صورت تا حدودی متغیر می‌باشد. فنوتیپ‌های مختلف تیپ کوهستانی عبارتند از:

الف) پر: سر و صورت سیاه، دست و پا سفید همراه لکه‌های سیاه

ب) چار: دو طرف صورت به رنگ سیاه یا قرمز، پیشانی سفید، دست و پا سفید با لکه‌های مناسب با رنگ دو طرف صورت‌ در آن

ج) سور یا چرمک سور: سر و صورت قرمز، دست و پا سفید با لکه‌های قرمز در آن

د) ژل یا عینکی: دور پوزه و چشم و انتهای دو گوش به رنگ قهوه‌ای یا سیاه

 

گوسفند تیپ دشت:

در تیپ دشت، رنگ پشم نخودی تیره و دارای کیفیت پائین‌تری می‌باشد. سر و صورت و چهار دست و پا قهوه‌ای رنگ و فاقد پشم است. از نظر وزن سنگین‌تر و در مناطق دشتی استان پرورش داده می‌شود. بره‌ها هنگام تولد قهوه‌ای یکدست ولی بعد از بلوغ جنسی و جسمی رنگ بدن آنها تغییر کرده و به نخودی تیره می‌گراید، دنبه کاملا جمع و جور، گرد و بدون شکاف عمیق سرتاسری می‌باشد و دنبالچه در مرکز بصورت زائده مانند بوده‌ و جهت آن رو به پائین است. در بعضی از گوسفندان دنبالچه در انتهای سطح خارجی بصورت شکاف دیده می‌شود. از نظر تولید گوشت نسبت به گوسفند نواحی کوهستان استعداد بیشتری دارد. ضمنأ قابل ذکر است که گوسفندانی که‌ حدود 300 سال قبل در زمان شاه سلطان حسین صفوی توسط کردهای مهاجر به شمال خراسان برده شده‌اند، از همین تیپ می‌باشند.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد بره ها             6 / 4کیلوگرم

میانگین وزن شیر گیری             20 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                    2 کیلوگرم

دوقلوزائی                               10%

فنوتیپ گوسفند کردی

رنگ بدن:

سفید، سر و صورت قهوه ای، چهار قلم دست و پا اکثرا دارای گله های قهوه‌ای رنگ می‌باشد. در قوچها سر دارای قوس محدب می‌باشد. قوچها فاقد شاخ می‌باشند.

دنبه در این نژاد متوسط ( بین نژادهای بزرگ جثه وکوچک جثه ) و دنبه تابالای مفصل خرگوشی آویزان می باشد. دنبالچه حدود 10 سانتیمتر پائین تر از دنبه امتداد دار.

 

مشخصات ژنوتیپی گوسفندان کردی:

اندازه	قوچ	میش
قد	71-66	97-57
طول بدن	102-96	95-88
طول گوش	25-20	23-18
عرض دنبه	56-47	43-35
وزن بلوغ	64-56	55-48
وزن تولد (gr)	3800-3000	3400-2800
تولید پشم سالیانه (gr)	2400-3000	2200-1500

20) گوسفند کرمانی

‌نژاد:

پشمی- گوشتی

 

رنگ:

سفید متمایل به نخودی

 

پراکنش:

 گوسفندان این نژاد بیشتر در شهرستان‌های بافت، سیرجان، کهنوج، شهر بابک و جیرفت وجود دارند.

جمعیت: 2 میلیون راس است.

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفند کرمانی دارای صفات مطلوبی چون عادت به آب و هوای گرم و خشک، کمی علوفه، چابکی و قدرت ‌راهپیمایی است. دست و پای بلند در این گوسفند باعث شده است که این حیوان بتواند برای چرا در واقع راهپیمایی ‌زیادی کرده و به ارتفاعات نیز برود. بدن گوسفند کرمانی گرد کشیده، مفصل خرگوشی خمیده، گردن عضلانی و چشم‌ها کوچک است. پشت و کمر و کپل کم و بیش در یک امتداد قرار گرفته و صاف و هموار است. رنگ پشم سفید و کم و بیش به رنگ نخودی و شکری گرایش پیدا کرده است. چهار قلم دست و پا، مفصل‌ها، اطراف چشم و پوزه به‌ رنگ مشکی است که این ویژگی آنرا از دیگر گوسفندان متمایز می‌سازد.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد                     7 / 2 کیلوگرم

میانگین وزن بلوغ                     48 کیلو گرم

دو قلوزائی                              5%

21) گوسفند کلکوهی

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

عموم بدن سفید متمایل به کرم و رنگ سر و صورت خرمایی، سیاه و بور.

میانگین وزن:

قوچ: 6 / 75 کیلوگرم

میش 7 / 43 کیلوگرم

22) گوسفند لری

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

عموم بدن سفید متمایل به کرم و رنگ سر و صورت خرمایی، سیاه و بور.

 

پراکنش:

 محل اصلی پرورش گوسفندان لری در اطراف بروجرد، خرم آباد و الیگودرز می‌باشد.

 

جمعیت:

2 میلیون راس است.

 

خصوصیات ظاهری:

سر در این نژاد نسبتأ بزرگ و پیشانی برجسته بوده و برجستگی کمی روی بینی مشاهده می‌شود. چشم‌ها درشت و گوش‌ها بلند و آویزان است. این نژاد جزو گروه بلند اندام‌ها قرار دارد. معمولا هر دو جنس بدون شاخ بوده ولی به ندرت ‌قوچ‌ها دارای شاخ‌های پیچیده‌ای هستند. رنگ بدن کم و بیش سفید است که لکه‌های خرمایی قهوه‌ای تیره در اطراف چشم و انتهای پوزه و اعضا دیده می‌شود. دنبه در این نژاد در اثر شکاف سرتاسری به دو قسمت تقسیم شده و حجم و رشد آن زیاد است. پشم آنها به علت آنکه یکدست سفید نمی‌باشد، از مرغوبیت زیادی برخوردار نیست.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد                     5 / 3 کیلوگرم

میانگین وزن پشم                    8 / 1 کیلوگرم

دوقلوزائی                             23%

23) گوسفند لری بختیاری

‌نژاد:

گوشتی

 

رنگ:

عموم بدن متأثر از رنگ تولد، دارای تنوع سفید، خاکستری روشن تا تیره، ابلق (سفید، خاکستری تیره و روشن) و چهارگل (مخلوطی از رنگ‌ها)

 

جمعیت ن‍ژاد:

جمعیت این نژاد در استان چهار محال بختیاری 1 میلیون و 236 هزار راس می‌باشد.

 

رنگ بدن:

رنگ غالب گوسفندان در این نژاد سفید (کرم رنگ) بوده اما گاهی قهوه ای کم رنگ و درصدی نیز دارای رنگ قهوه ای تیره (قنقر) می باشد. در بسیاری از دام‌ها تمرکز لکه رنگی شامل قهوه ای تیره یا قهوه ای روشن (بور) در اطراف چشم‌ها، تمام یا قسمتی از گوشها، انتهای پوزه، قسمت‌های انتهایی دست و پا و مفاصل خرگوشی مشاهده می گردد و تعداد بسیار معدودی دارای لکه ای سیاه رنگ هستند.

 

اندازه گوش:

گوش بزرگ و آویزان از مشخصات این اکوتیپ می‌باشد.

 

اندازه سر:

سر بزرگ با نیمرخی محدب و برآمدگی روی بینی از خصوصیات ظاهری اصلی این اکوتیپ بوده و این وضعیت در قوچ‌ها بارزتر است. همچنین در برخی گوسفندان تارهای موی بلند روی قسمت سر و در محل رویش شاخها (اصطلاحا چرک یا کاکل) بخصوص در جنس نر وجود دارد که گاهی اوقات صورت و گوش‌ها را می پوشاند.

 

شکل بینی:

بینی بصورت کشیده و مناسب است و تناسب با حدقه چشم دارد. فراوانی گوسفندان دارای تارهای مو بسیار بلند روی سر (چرک) و محل برآمدگی روی پوزه (جول یا جیل) در کل گله بطور متوسط 7% است که این خصوصیت از نظر دامداران جزء صفات ظاهری  بسیار زیبا تلقی می‌شود و در هنگام انتخاب، قوچ‌هایی که این وی‍ژگی را دارند، ترجیح داده می‌شوند.

 

شکل پوزه:

تنوعی از شکل پوزه از پهن تا کشیده دیده می‌شود ولی میش‌ها و قوچ‌های با پوزۀ پهن فراوانی بیشتری دارند.

  

شکل و اندازه دنبه:

دنبه بسیار بزرگ است (عمق شیار دنبه آن را به دو فاق یا لب کاملا مجزا و آویزان تقسیم کرده است) بصورتیکه گاهی انتهای لب‌های دنبه از مفصل خرگوشی پایینتر قرار می‌گیرد (البته در سنوات اخیر به خاطر حذف دام‌هایی با دنبه آویزان یا اصطلاحا شور، درصد کمی از قوچها و تعداد بسیار معدودی از میش‌ها دارای اینگونه دنبه هستند). تولید دنبه نسبت به گوشت، انرژی بیشتری نیاز دارد و هزینۀ بیشتری را به همراه خواهد داشت بنابراین ضریب اقتصادی آن پایین‌تر از ضریب اقتصادی وزن بدون دنبه است. همچنین تنوعی از شکل دنبالچه در این جمعیت به شرح زیر قابل مشاهده است:

در اکثر موارد، دنبالچه بسیار کوتاه و انتهای آن رو به بالاست و فقط در ایامی که پشم چینی صورت گرفته است قابل مشاهده است. حدود 4 درصد از گوسفندان، دارای دنبالچه باریک و آویزان به طول 2-3 (و گاهی تا 10 ) سانتیمتر بوده که گاهی به سمت چپ یا راست منحرف شده است ( غاز منگوله ای ).

 

وضعیت شاخ:

در این جمعیت، قوچ‌ها و میش‌ها فاقد شاخ بوده اما درصد بسیار کمی ( حدود 2 درصد) از قوچ ها دارای شاخهای بزرگ و پیچیده و گاهی شاخ‌های بسیار کوچک (طول 3 تا 5 سانتیمتر) با قطر کم دارند. میش‌ها در این جمعیت بدون شاخ بوده اما 2 تا 3 درصد دارای شاخهای بسیار کوچک (در حدود 2 تا 3 سانتیمتر) می‌باشند.

 

اندازه دست و پا:

دست و پای بلند با استخوان بندی درشت که معمولا قلم‌های دست و پا، در سنین جوانی پوشیده از تارهای بلند مو هستند که ضخامت دست و پا را بیشتر جلوه می‌دهند. همچنین داشتن رانهای عریض و عضلانی که در قوچ ها ملموس‌تر است، جزء خصوصیات ظاهری ان اکوتیپ قرار می‌گیرد.

 

خصوصیات تولیدی:

اوزان بدن در سنین مختلف:

جنسیت		صفت
ماده	نر
702 / 4	995 / 4	وزن تولد (kg)
325 / 26	825 / 29	وزن شیر خوارگی (kg)
735 / 39	284 / 44	وزن 6 ماهگی (kg)
094 / 54	832 / 65	وزن یکسالگی (kg)
239 / 0	255 / 0	افزایش وزن روزانه از تولد تا شیرگیری (kg)
126 / 0	182 / 0	افزایش وزن روزانه از شیرگیری تا 6 ماهگی (kg)

  

وزن دنبه:

قوچ بالغ :               74 / 7 کیلو گرم

میش بالغ :             86 / 4 کیلو گرم

 

پشم تولیدی (دام قبل از پشم چینی در آب قنات یا جویبار شسته شده است = گرده ور):

قوچ :                    452 / 2 کیلو گرم

میش :                  810 / 1 کیلو گرم

بره نر :                   816 / 0 کیلو گرم

بره ماده :               723 / 0 کیلو گرم

 

خصوصیات شیر:

اگر چه رکوردگیری برای شیر تولیدی در گوسفندان لری بختیاری انجام نمی‌شود ولی بر اساس تحقیقی که در سال 1373 بر روی گوسفندان ایستگاه توسعه پرورش و اصلاح نژاد گوسفند لری بختیاری انجام شده است، طول دوره شیردهی و تولید شیر در هر دوره شیردهی به ترتیب برابر با 35+17 / 184 روز و 41 / 3+15 /  148 کیلوگرم به دست آمد.

خصوصیات  تولید مثلی:

 

فصل زایش:

در سیستم عشایری: اوایل زمستان

در سیستم روستایی: اواسط تا اواخر زمستان

24) گوسفند ماکویی

‌نژاد:

پشمی – گوشتی

 

رنگ:

سفید، گوش‌ها، پوزه و انتهای چهارقلم دست و پا، دور چشم دارای لکه‌های اختصاصی سیاه

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفند نژاد ماکویی به جهت راندمان بالای تولید گوشت و دارا بودن پشم سفید مرغوب با تارهای بلند از دیگر نژادهای بومی موجود یک سر و گردن بالاتر بوده و برنامه ریزی‌های لازم جهت گسترش پرورش این نوع نژاد در شهرستان مرند قوت گرفته است.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان مرند در گفتگو با خبرنگاران با اشاره به کوهستانی بودن و موقعیت ویژه جغرافیایی مرند به جهت مراتع خوب و آب و هوای معتدل و مرطوب برای پرورش گوسفند نژاد ماکویی مستعد است، گفت:

نژاد ماکویی از جمله نژادهای پشمی و گوشتی ایران است که پشم آنها با ظرافت خاصی با تارهای بلند و بدنشان کاملا سفید بوده و جهت رنگرزی و بافت فرشهای ایرانی بهترین نقش را دارد.

جلال رحیم زاده با اشاره به اینکه پشم این نوع نژاد را به همه نوع رنگ می توان رنگرزی و رنگ آمیزی کرد، افزود: مقدار تولید پشم از این نوع نژاد برای قوچ از 5 / 2 تا 3 کیلوگرم، بیش از 5 / 1 تا 5 / 2 کیلوگرم و برای بره از 850 تا هزار و 100 گرم بر اساس سن و نر و ماده بودن آنها تولید می‌شود.

رحیم زاده با اشاره به اینکه میزان گوشت تولیدی بر اساس نر و ماده بودن و سن آنها مختلف است، خاطر نشان کرد: قوچ‌های دارای سن چهار تا پنج ساله تا 140 کیلوگرم (وزن زنده) و وزن لاشه آنها تا 75 کیلوگرم می‌رسد و بره‌های نر که صرفا جهت پروار بندی هستند، در یک سالگی و در بهترین موقعیت پرواربندی، وزنشان تا 100 کیلوگرم می‌رسد.

مدیر جهاد کشاورزی مرند با اشاره به اینکه این نوع نژاد فعلا در منطقه یکانات و خصوصا در روستاهای امیرآباد و یکان سعدی پرورش داده می شود، ادامه داد: مدیریت جهاد کشاورزی از سالهای 68 به بعد طرح‌هایی جهت اصلاح نژادی در چهار گله مشارکت گله داران انجام داده است که بهترین نژاد پرورش داده شده همین نژاد ماکویی است و چنانچه در جشنواره گوسفند ماکویی که در مرند برگزار شده بود مراتب فوق به تایید کارشناسان تعیین شده وزارت متبوع نیز رسیده بود.

وی با اشاره به اینکه آمار گوسفند نژاد ماکویی در روستای امیرآباد در سالهای قبل، بیشتر از زمان فعلی بود، تصریح کرد: خشکسالی‌های اخیر باعث کاهش تعداد این نژاد شده و در صورت عدم وجود خشکسالی و اجرای طرحهای اصلاح نژادی و توزیع قوچ ماکویی می‌توان انتظار داشت که تعداد قابل توجهی به آمار فوق اضافه شود.

رحیم زاده تعداد آمار گوسفند نژاد ماکویی در این دو روستا را 15 هزار راس دانست و یادآور شد: میزان تولید گوشت قرمز از قرار هر راس بعد از پروار بندی به بیش از 300 هزار کیلوگرم در سال و قوچ در دو روستای فوق به بیش از 350 هزار کیلوگرم می‌رسد.

  

25) گوسفند مُغانی

‌نژاد:

گوشتی – شیری

 

رنگ:

بره در بدو تولد قهوه‌ای - در دوران بلوغ به رنگ شکری یا نخودی

 

پراکنش:

مرکز اصلی پرورش گوسفند مغانی, دشت مغان است که در بخشی از شمال شرقی استان آذربایجان و غرب ‌دریای خزر قرار دارد.

 

جمعیت:

جمعیت این نژاد در استان آذربایجان شرقی 452,615,1 رأس می‌باشد.

40% گوسفندان استان آذربایجان شرقی‌ را این نژاد تشکیل می‌دهد.

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفندان منطقه مغان دارای رنگ‌های متنوعی می‌باشد. گرچه اکثر آنها به رنگ سفید شکری به نظر می‌رسند. معمولا دامداران رنگ زرد و سفید را بیشتر ترجیح ‌می‌دهند. گردن این گوسفند متوسط با رشد مناسب و عضلانی، شانه با رشد متوسط، عضلات پشت مستقیم، مسطح و عریض، ران عضلانی و اعضاء نسبت ‌به جثه دام کوچک، ولی ظریف و مقاوم می‌باشند.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین وزن تولد                           4 کیلو گرم

میانگین وزن شیرگیری                    23 کیلو گرم

دوقلوزائی                                   16%

 

جمعیت نژاد:

یک میلیون و 600 هزار  راس نژاد مغانی از کل جمعیت گوسفند استان اردبیل 2 میلیون 554 هزار و 550 راس.

 

خصوصیات ظاهری:

رنگ بدن	اندازۀ گوش	اندازۀ سر	اندازۀ دست	اندازۀ پا	شکل بینی	شکل پوزه	وضعیت شاخ	شکل دنبه	اندازۀ دنبه
نخودی	متوسط	متوسط	5 / 69 cm	6 / 70 cm	دارای انحنا در قوچ و صاف در میش و رنگ خرمایی در قوچ	گرد	بدون شاخ	گرد و جمع و جور دارای شکاف	4×24×45 cm
سفید
شکری

خصوصیات تولیدی:

 

 

خصوصیات تولید مثلی:

  

26) گوسفند نائینی

نژاد:

پشمی – گوشتی

 

رنگ بدن:

سفید یکدست با لکه‌های سیاه دور چشم، پوزه، انتهای گوش و مفاصل دست و پا.

میانگین وزن:

قوچ ۴۲ کیلوگرم و میش ۳۵ کیلوگرم

 

جمعیت نژاد:

950 هزار راس

 

خصوصیات ظاهری:

دارای جثه‌ای کوچک تا متوسط رنگ بدن سفید یکدست با لکه های سیاه در دور چشم، اطراف پوزه، انتهای گوش و انتهای دست و پا.

 

اندازه گوش:

بلند گوش، نیم گوش (گوش کوتاه)، بی گوش (کر)

 

اندازه سر:

سر کوچک و ظریف .

 

شکل بینی:

بدون انحناء.

 

شکل پوزه:

ظریف و سیاه رنگ .

 

وضعیت شاخ:

میش بدون شاخ و قوچ عمدتا شاخدار و ندرتا نیمه شاخ و بدون شاخ.

 

اندازه دنبه:

دنبه متوسط تا کوچک و ظریف می‌باشد.

اوزان	نر	ماده
وزن تولد بره (Kg)	4 - 8 / 3	8 / 3-5 / 3
وزن از شیرگیری (Kg)	23-21	22-20
وزن شش ماهگی (Kg)	31-29	28-26
وزن یکسالگی (Kg)	45-42	40-38
افزایش وزن روزانه (Kg)	150-120	120-100

خصوصیات تولیدی :

طول دوره شیردهی:                  100-90 روز

میزان تولید شیر در هر دوره:        35-30 کیلوگرم

میانگین طول دوره آبستنی:         150-145 روز

متوسط تولید سالیانه پشم:          در میش 900-700 گرم و در قوچ 5 / 1-4 / 1 کیلوگرم در سال

 

خصوصیات تولید مثلی :

درصد باروری ٩۵% ، درصد زایش 92-85% درصد دوقلو زایی.

عمدتا تک قلو زا بوده که در اثر فلاشینگ میزان دوقلو زایی به 5 / 0 تا 1% می‌رسد.

 

درصد چند قلو زایی:

صفر

 

فصل زایش:

اواخر بهمن تا اواسط اسفند .

27) گوسفند مهربان

نژاد:

گوشتی با گرایش تولید شیر

 

رنگ:

عموم بدن دام قهوه‌ای، طیف‌های روشن تا تیره و سیاه

 

پراکنش:

گوسفند نژاد مهربان، بومی بخش وسیعی از استان همدان و قسمتهای هم مرز بین استانهای زنجان و کردستان ‌می‌باشد. به گفته دامداران مناطق شهرستان کبودر آهنگ زادگاه اصلی این نژاد منطقه وسیعی در شمال غربی استان به ‌نام منطقه مهربان است.

 

جمعیت:

در استان همدان 2میلیون 76 هزار 751 رأس گوسفند وجود دارد که 40%  آنها گوسفند مهربانی می‌باشد.

 

خصوصیات ظاهری:

گوسفند مهربان، دارای بدن کشیده بوده سر و صورت خالی از پشم است و گاهی فقدان پشم تا حد جناق سینه ادامه پیدا می‌کند و زیر شکم خالی از پشم است‌. میش‌ معمولا بدون شاخ و قوچ اکثر شاخدار است. رشد شاخ‌ها کند بوده و بندرت پیچیده و بلند می‌باشد. طول گردن نسبت‌ به بدن متناسب و در قسمت زیر آن که اکثرأ خالی از پشم است گاه یک و یا دو زائده مخروطی شکل بصورت منگوله ‌دیده می‌شود. دنبه معمولا بزرگ و فشرده و در قسمت روئین کاملا پوشیده و در قسمت زیرین خالی از رویش ‌پشم است که به دنبالچه دوکی شکل ختم می‌شود. گاه دنبالچه دارای خمیدگی بطرف بالا بوده و شبیه حرف لاتین  Sاست. رنگ پشم گوسفند مهربانی در بره از خرمائی تیره تا آلبالوئی سیر تغییر می‌کند. بتدریج که دام رشد می‌کند، رنگ پشم بتدریج روشن‌تر شده و در حوالی سن بلوغ ثابت می‌شود.

 

خصوصیات تولیدی:

میانگین اضافه وزن روزانه از تولد تا 6 ماهگی:         170 گرم           

دوقلوزائی:      13%

منابع:

1- معاونت امور دام و مرکز اصلاح نژاد دام و بهبود تولیدات دامی - http: /  / www.abc.org.ir

2- سایت دامپروری - http: /  / www.damparvari.net

3- ویکیپدیا، دانشنامۀ آزاد - http: /  / fa.wikipedia.org

4- سایت دامپزشک - http: /  / dampezeshk.net

دلیل ارتقاء پرورش گوسفند از سیستم چرای مرتعی (سنتی) به سیستم علوفه هیدروپونیک (صنعتی مکانیزه) :

صنعتی شدن و پیشرفت تمام فعالیت‌های انسان منجمله کشاورزی و دامپروری، ریشه در فعالیت آغازین آن بصورت سنتی و اولیه دارد که بهره گیری از تجارب آن جهت پیشرفت، لازمۀ هر فعالیتی است. اما اگر تمام این فعالیت‌ها، در ابتدایی ترین روش‌های خود باقی بمانند، دیگر نباید انتظار پیشرفت و افزایش عملکرد را داشت.

اما با توجه به افزایش روزافزون جمعیت انسان، افزایش هزینه‌های تولید، کاهش منابع غذایی مناسب، نیاز به تنوع در منابع غذایی، پیشرفت تکنولوژی و... می‌بایست با کمک گرفتن از منابع دانش جدید؛ روند تولید مواد غذایی را بگونه‌ای تغییر داد که علاوه بر هماهنگ بودن با نیاز امروز انسان و با دیدی آینده نگرانه؛ با رعایت اصول زیست محیطی (تولیدات ارگانیک) و صرف کمترین هزینه، بتوان بالاترین بازدهی را در کوتاهترین زمان ممکن داشت.

همچنین با توجه به تعدد جمعیت بهره‌بردار مرتعی (7 / 5 برابری ظرفیت)، چرای مازاد دام بر ظرفیت مرتع (5 / 2 برابر)، زمان بیش از اندازۀ چرای روی مراتع (در حدود 2 برابر)، بوته کنی جهت تامین سوخت (حدود 300 هزار تن در سال)، هزینه و زمان‌بر بودن اصلاح و احیاء مراتع و بسیاری موارد دیگر؛ جهت پرورش دام و اقتصادی شدن آن؛ می‌بایست به روش‌های تولید ارزان و پایدار روی آورد که یکی از این روش‌ها؛ ارتقاء پرورش گوسفند از حالت سنتی به صنعتی است.

این روش به دلیل کاهش هزینه‌ها، کاهش زمان تولید، افزایش کیفیت و کمیت محصول تولیدی؛ از نظر اقتصادی بسیار بصرفه بوده مضاف اینکه با در اختیار داشتن سامانۀ تولید علوفه به روش هیدروپونیک، می‌توان حجم زیادی از علوفه را در کمترین زمان ممکن  (حداکثر 7 روز) بصورت دائمی (365 روز سال) بدون نیاز به شرایط محیطی خاص و با کمترین میزان استفاده از انرژی و نهاده‌های کشاورزی بخصوص آب، با بالاترین کیفیت و کمیت و کاملا سازگار با شرایط زیست محیطی (ارگانیک) تولید کرد.

با توجه به اینکه در حدود 70 درصد هزینه‌های پرورش دام، مربوط به بخش تغذیه آن است، با تولید ارزان محصولات مورد نیاز دام مانند علوفه سبز (که یکی از فاکتورهای اساسی در جیره خوراکی دام بوده و نمی‌توان تولیدات گله را بدون علوفه سبز به حداکثر رساند)؛ می‌توان به سود سرشاری دست یافت.

همچنین به دلیل محصور بودن محیط، کنترل دقیق شرایط محیطی و پاک بودن علوفه تولیدی از بذرو علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها و عدم استفاده از سموم و کودهای کشاورزی مرسوم؛ محصول تولیدی، ارگانیک بوده و برای تولید آن، تنشی به محیط اطراف وارد نشده و کاملا سازگار با طبیعت خواهد بود.

بدین ترتیب می‌توان علاوه بر تولید ارزان، ارگانیک و سازگار با طبیعت، صنعت و هنر دامپروری را نیز با اتکا بر دانش نوین و دوستدار طبیعت؛ با سود سرشاری گسترش داد.